Geld nodig voor inclusie? Speel balletje-balletje met de overheid
Door Jacques de Wit
Het is goed dat de overheid in tijden van verandering meer geld beschikbaar stelt voor de inclusie van kwetsbare groepen. Het is alleen jammer dat oude poortwachters nog steeds het deurbeleid bepalen. Zo blijft veel hulp onbereikbaar voor innovatieve sociale ondernemingen en andere maatschappelijk betrokken partijen. En dat zijn nou net de clubjes die nu vanwege hun wendbaarheid en creativiteit de meeste impact maken.
Praatcircussen
Omdat alleen grote instituten als universiteiten, ziekenhuizen en andere kennisinstellingen beschikken over juristen, professionele fondsenwervers en tendercoaches, kunnen alleen die zich een weg banen door het woud aan regels, voorwaarden, protocollen en digitale aanvraagsystemen die bij dit soort subsidiespelletjes horen. Wel je de kans op succes vergroten. Doe dan vooral onderzoek. Men investeert liever voor de zoveelste keer in onderzoek dan in praktische oplossingen. Ook naar praat- en lobbyclubs als bijvoorbeeld de Alliantie Digitale Samenleving, Social Enterprise NL, Number 5 foundation, Stichting Lezen en Schrijven, regeringscommissaris zus en zo en het Expertisepunt Basisvaardigheden gaan grote subsidiestromen. Zonder noemenswaardig effect.
Prijzenfestival
Ben je een kleine praktijk gedreven organisatie en wil je toch meedoen aan het prijzenfestival? Schrijf je dan maar in voor een challenge. Een ander soort gokspel, maar het principe blijft hetzelfde. Geef ons je tijd, netwerk, energie en idee. Wij geven je regels, beloftes en een grote kans op teleurstelling. Maar de allergrootse verliezer is de kwetsbare burger.
Spelleider met een agenda
Ook wordt het op te lossen probleem al in de regeling strikt gedicteerd. Dat is eigenlijk nog veel erger. De agenda van spelleider is leidend, niet het probleem. Er wordt dan bijvoorbeeld bedacht dat je inclusie en toegankelijkheid moet bevorderen door het inzetten van Blockchaintechnologie of kunstmatige intelligentie. Daar wordt dan op geschreven. Niet om het probleem van de noodlijdende burger in de achterstandswijk op te lossen. Maar om hele onderzoeksafdelingen voor kekke technologie met instellings- en projectsubsidie financieel aan de praat te houden.
Hier wordt belastinggeld gebruikt puur om de verder zinloze uitgave te verantwoorden en om de poortwachter te voeden. Niet om mensen in nood te helpen met creatieve, innovatieve, inclusieve en in de praktijk al bewezen oplossingen. Anders denken. Daar heeft samenleving die gebukt gaat onder de nasleep van de coronamaatregelen, energiecrisis en een oorlog juist behoefte aan. Maar een zinloze uitgave van belastinggeld verwantwoorden kan je alleen met een starre regelset. Een regelset die alleen de insider beheerst. Zodat de buitenstaander denkt dat het allemaal wel zal kloppen omdat het volgens de verder onbegrijpelijke spelregels verloopt. Anders denken past niet in die regelset.
Anders denken past niet in een complexe regelset. Speel mee of sterf af.
Wedstrijdjes en prijsvragen
Neem bijvoorbeeld de regeling Onbeperkt meedoen van ZonMw. Bedoelt om “zichtbare en onzichtbare drempels” weg te nemen voor mensen met een beperking op het gebied van onderwijs en werk. ZonMw maakt er een echte wedstrijd van met torenhoge drempels waar slechts 2% van de deelnemers kan winnen. Eigenlijk dus meer een loterij, of nog erger een balletje-balletje. ZonMw lokt de deelnemers via onverdachte kanalen als de Coalitie voor Inclusie. Een partij die zich al vele jaren oprecht en onbaatzuchtig inzet voor de beperkte medemens. Die laten ze daarom als eerste een kleine winst pakken, zodat voorbijgangers uit hun netwerk blijven staan kijken.
ZonMw is overigens niet de enige die dit soort “behendigheidspelen” organiseert. Ook elk ministerie maakt zich er schuldig aan. Onlangs nog sloegen de ministeries van BZK, VWS en ProDemos de handen ineen om de verkiezingen inclusiever te maken met een zogenaamde Challenge met een minstens zo complexe regelset. Het resultaat bestond onder andere uit een set kleurplaten (!) voor mensen met een verstandelijke beperking. Wellicht met het idee dat ze dan binnen de lijntjes konden oefenen. De lokeend was in dit geval stichting Stras die zich belangeloos inzet voor mensen met een verstandelijke beperking. Het bevreemdt dat instituten als ZonMw en ProDemos dit soort inclusieve subsidieregelingen mogen uitvoeren. Ze passen totaal niet in het maatschappelijk werkveld en hebben geen enkel gevoel voor het sociaal domein.
Argeloze omstanders
Inmiddels hebben zich dan al meer dan vijftig argeloze omstanders bij het tafeltje van ZonMw verzameld. Deze omstanders haken enthousiast in en besteden heel veel tijd en geld aan het raden waar het balletje zich bevindt. Zo omcirkelt de spelleider tijdens het spel de slachtoffers om deze onder druk te zetten door te blijven spelen en om te voorkomen dat omstanders kunnen ingrijpen. Dit gebeurt heel subtiel met plenaire en met spelelementen voorziene videovergaderingen, indienen van projectideeën, vooraanvragen en pitches. De omstanders kunnen elkaar wel zien, maar mogen geen contact hebben. Dat zou de wedstrijd kunnen beïnvloeden.
Naïeve startups
Een ander zeer discutabel spel wordt gespeeld door het Startup in Residence programma. Naast projecten rond de monitoring van vleermuizen en de productie van natte vezelgewassen, stort deze club zich nu ook ineens op de inclusie voor noodlijdende mensen met een beperking. Onder het mom van het tegengaan van eenzaamheid bij kwetsbare (jong) volwassenen met een licht verstandelijke beperking kan je daar 25.000 euro winnen. Een soort van Voice-achtige competitie met een auditie, pitches en de belofte dat jij of je organisatie een ster kan worden. Je zou er nog de (wrange) humor van in kunnen zien, ware het niet dat je de nood waarin deze jongeren verkeren nooit en te nimmer met een wedstrijdje of een prijsvraag moet willen oplossen. De wereld zou te klein zijn als je hulporganisaties na een natuurramp een competitie met elkaar aan laat gaan aan de rand van het rampgebied. Wie wint mag naar binnen! Onethisch, onfatsoenlijk en onmenselijk. Bedacht door mensen die mijlenver van de praktijk staan en het onvermogen hebben om samenwerking te zoeken en allianties te smeden met partijen die al jarenlang in het bluswater staan.
Oneerlijke concurrentie
Al die wedstrijdjes zouden nog best grappig zijn als ze niet schadelijk waren voor sociale ondernemingen die hun geld in het bluswater moeten verdienen. Zo kreeg Digihandig, een vehikel voor digitale inclusie van het ministerie van Binnenlandse Zaken, via een onzuivere aanbesteding een miljoen om stuk te slaan. Het is notabene een ingewikkeld appje om digitale inclusie te bevorderen. Of je wil leren autorijden op een circuit in een formulewagen. Qua impact slaat dit bedenksel nog geen deuk in een pakje boter. Maar wel heel kwalijk is het gebrek aan samenwerking met bestaande partijen, de verdere versnippering van het aanbod voor de burger en het meehengelen naar sociale opdrachten en inclusieve fondsen. Concurrentie optuigen met belastinggeld is nooit een goed idee. Maar op deze manier wordt met staatssteun een heel kwetsbaar ecosysteem van maatschappelijk gedreven organisaties verwoest. Zij moeten leven van schaarse middelen en sociale opdrachten, intrinsiek gemotiveerd werken ze vaak al jaren samen en ze zitten helemaal niet te wachten op weer een door de overheid gefokt roofdier.
Netwerkcorruptie
ZorgInnovatie.nl neemt nog meer tijd in beslag. Het is de bedoeling dat je eerst een zeer lijvig doopceel aanmaakt om mee te doen aan hun 'open platform en community'. Zo kan je volgens hun ronkende teksten beter ‘Verbinden’ en ‘Versnellen’. Ze hebben verschillende wedstrijdjes waar je aan mee kan doen. Maar doe vooral geen moeite. Hun systeem van toekenningen met regionale jury's is volstrekt niet transparant en lijkt meer op een loterij met veel nieten. Het werkt met stemmingen zonder dat duidelijk is wie op wie stemt en hoe de belangen zijn verdeeld. Ze nemen daarom niet eens de moeite om een motivatie bij de afwijzing van een deelnemer te sturen. Waarschijnlijk is die er niet eens vanwege het hoge balletje balletje gehalte van deze met belastinggeld in de lucht gehouden organisatie. Het meest respectloze is nog dat men in dezelfde e-mail met winnaars, gelijk het volgende wedstrijdje aanbiedt. Het gaat hier niet om het tot bloei laten komen van zorginnovaties, maar om het in stand houden van een zelfbevlekkende netwerkclub.
De RVO spant de kroon
De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) zou in theorie oog moeten hebben voor (sociale) ondernemingen en de hoeveelheid papierwerk, competitie en bureaucratie praktisch hanteerbaar moeten maken. Niets is minder waar. De regeling SBIR Nieuwe technologieën 'Inclusie en een leven lang leren' is een keiharde wedstrijd met diverse rondes formulierworstelen. In de eerste ronde eindigt een idee van Leer Zelf Online als tweede met stip van meer dan 65 inzendingen. Een andere inzending van Steffie.nl eindigt als zesde. Vanwege een minuscule vormfout wordt het idee van Leer Zelf Online in de laatste beslissende ronde niet toegelaten. Protesteren behoort helaas niet tot de mogelijkheden. Tot zover de menselijke maat bij de RVO. Bij de inzending van Steffie vindt de jury het verdienmodel te mager. De vakjury bestaat helaas uit academici en ambtenaren die nog nooit een euro buiten hun vaste aanstelling hebben verdiend. Dat Steffie al meer dan twintig jaar zonder enige vorm van structurele subsidie of andere hulp van de overheid overleeft, maakt geen indruk op deze steun en toeverlaat van ondernemend Nederland.
Uw naam is genoemd
Overigens werden bij elk van de genoemde voorbeelden de producties van Leer Zelf Online met naam, toenaam en linkjes als lichtende voorbeelden genoemd. ''Kijk hier eens naar' en naar 'zoiets zijn we op zoek'. Het werd lokeend Leer Zelf Online echter niet toegestaan om mee te doen. Naar de beweegredenen kunnen we alleen maar gissen, maar het zou zomaar kunnen dat ze hun eigen balletje-balletje spel het liefst met wat naïeve en onervaren omstanders spelen.
Tweede Kamer
Net als op straat letten de organiserende partijen op signalen van handlangers die op de uitkijk staan voor de politie en keren zich juridisch tegen het slachtoffer als deze door heeft te zijn opgelicht en zijn of haar geld en inspanning terugeist. Dit geldt eveneens wanneer het slachtoffer onverhoopt mocht winnen en zijn winst opeist. Dan zijn er altijd nog de tijdverslindende rapportages die vaak zo ingewikkeld zijn dat terugvordering slechts een juridische peulenschil is. Bedenk dat de rol van de politie hier is weggelegd voor de Tweede Kamer. Een agent die zijn en haar handen meestal vol heeft elders in de door polarisatie, armoede, milieu- en energieproblemen geplaagde land. Zo gauw de formatie is geweest en de kaarten opnieuw worden gedeeld, gaat Leer Zelf Online deze kwestie verder aankaarten in de Tweede Kamer.
Schijnoplossingen
Maar wie zijn dan de winnaars van Onbeperkt meedoen en Startup in Residence? De professionele fondsenhengelaar Subsidiegezocht meldt trots dat ze een flinke subsidie - met een even flinke provisie - hebben binnengehaald voor het project Prettige Collega Digi van Stras, zorgorganisatie ASVZ en CED. De overige winnaars kennen we nog niet, maar aan de hand van de vingerafdrukken en overig bewijs hebben we wel een idee. Het moeten in ieder geval spelers zijn die dit spel al jaren spelen of die bevriend zijn met de spelleider. Het is voor de toevallige passant immers onmogelijk om met het blote oog te volgen onder welke beker het balletje met de noodhulp zich bevindt. Ondertussen kwijnt de kwetsbare burger thuis verder weg. In afwachting van een wetenschappelijke flitsoplossing voor zijn of haar werkeloosheid, armoede en eenzaamheid. Bij het toegankelijk maken van de verkiezingen heeft het probleem inmiddels wel een prijs gewonnen: enkele tienduizenden euro's aan kleurplaten. Om stemmen binnen de lijntjes te oefenen.
