Toegankelijk en veilig stemmen

Stemhulp voor mensen die een zetje kunnen gebruiken

Een keuze maken en stemmen is veel te ingewikkeld voor 2.5 miljoen mensen in Nederland. We hebben daarom een eenvoudige uitleg en een stemhulp gemaakt op Hoewerktstemmen.nl.

Ervaringsdeskundigen Wouter, Dennis en Grace geven aan welke politieke termen moeilijk zijn.

Stemmen is ingewikkeld

De verkiezingen zijn best ingewikkeld voor mensen met een beperking en senioren. Toegangsborden met heel talige informatie, enorme stembiljetten van een meter breed en ontoegankelijke verkiezingsprogramma's maken het hele proces nog spannender.

Daarom hebben we in Den Haag in 2021 een coronaproof stemlaboratorium gebouwd dat als proeftuin gebruikt is door mensen met een beperking en senioren. Ook hebben we toen een advies aangeboden aan de Haagse burgemeester Jan van Zanen, die ook de voorzitter van de VNG is.

In februari 2022 hebben we eenzelfde stemlaboratorium opgezet in Woerden. Dit lab werd geopend door burgemeester Victor Molkenboer. Ervaringsdeskundigen van Abrona, Reinaerde, Ferm Werk en Prokkel werkten hier aan mee. In 2023 hebben we tientallen stemhulpen gemaakt voor de gemeenteraadsverkiezingen en de Tweede Kamerverkiezingen. Dit deden we samen met de ervaringsdeskundigen van Philadelphia in Den Haag en journalisten van de regionale omroepen door het hele land.

Beeld van het stemlaboratorium van Leer Zelf Online in de gemeente Den Haag

Beeld van het stemlaboratorium van Leer Zelf Online in de gemeente Den Haag (2021).

Ervaringsdeskundigen geven veel verbeterpunten aan

Leer Zelf Online heeft in 2021 samen met Kieskompas en Ipse de Bruggen een focusgroep gehouden rond de toegankelijkheid van de stemhulp van Kieskompas. Tien mensen met een verstandelijke beperking hebben onder persoonlijke begeleiding geprobeerd de stemhulp in te vullen, om er achter te komen welke politieke partij het beste aansluit bij hun voorkeur. Ook hebben we gekeken naar de praktische kanten van het uitbrengen van een stem. Daarbij hebben ook twaalf senioren (70+) en vijf mensen met fysieke beperkingen een aanzienlijke bijdrage aan ons experiment gegeven.

Stemmen is best ingewikkeld

Stemmen blijkt vaak niet zo eenvoudig als gedacht. Het stemproces is complex en er zijn veel verschillende partijen met elk een eigen verkiezingsprogramma waaruit je moet kiezen. Daarnaast is er ontzettend veel andere informatie. Bijvoorbeeld de stempas die je thuisgestuurd krijgt met informatie over het stemproces, de kandidatenlijsten en nieuws over de resultaten die partijen de afgelopen jaren hebben geboekt en tal van websites, televisie- en radioprogramma’s. Dat allemaal is voor miljoenen mensen niet meer te bevatten en de kans is groot dat deze mensen afhaken.

Onze helden! De ervaringdeskundigen die de toegankelijkheid en de veiligheid van het democratische proces testen.

Hulp is hard nodig!

De wereld om ons heen wordt steeds complexer, dat is niet anders voor politiek-maatschappelijke vraagstukken. Veel mensen in Nederland ondervinden problemen met stemmen en dreigen hierdoor af te haken. Informatie vinden én ordenen is ingewikkeld, vormt voor mensen een drempel om zich te verdiepen in de politiek, en dit weerhoudt hen ervan te gaan stemmen (Dekker & Ridder, 2018). Zo is het voor veel mensen onduidelijk waar politieke partijen voor staan en brengen mensen geen stem uit omdat ze 'geen beredeneerde keuze kunnen maken' (Dekker & Ridder, 2018).

In het algemeen zien we dat 'mensen met een beperking afhaken wanneer er geen rekening wordt gehouden met hun beperking' (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), 2019), zowel fysiek (bijv. de toegankelijkheid van het stemlokaal), maar ook inhoudelijk in het proces van informatievergaring zien we dat hier nog veel obstakels te overwinnen zijn.

In dit project richten we ons op mensen met een licht tot matige verstandelijke beperking, maar we verwachten dat het toegankelijk Kieskompas ten bate zal komen voor een grotere groep kwetsbare mensen. Zo laat onderzoek naar de toegankelijkheid van de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen (Putters et al, 2017) onder mensen met een lichamelijke, visuele, verstandelijke beperking en psychische aandoening zien dat “informatie moeilijk is en niet goed te begrijpen” (40).

Project voor en door mensen met een verstandelijke beperking

Proefpersoon Harry probeert een stem uit te brengen in het stemlab van Leer Zelf Online (Utrecht 2018). Directe aanleiding voor deze test is de aanhoudende vraag vanuit onze focusgroepen om hulp bij het uitzoeken waar de verschillende partijen voor staan en welke partij aansluit bij hun eigen mening. Het niet kunnen stemmen past in een reeks faalervaringen die ze steeds verder buiten de samenleving plaatst. Deze behoefte bestaat overigens ook bij andere groepen mensen in de samenleving die een zetje kunnen gebruiken. Van de mensen die niet gaan stemmen geeft 27% als reden dat ze niet weten op welke partij ze willen stemmen (Ipsos, 2012).

Tevens hebben de proefpersonen de website Hoewerktstemmen.nl doorlopen. Deze heeft een uitleg- en een oefenmodule die als eerste prototype gelanceerd is tijdens gemeenteraads- en Provinciale Statenverkiezingen van 2018.

Een effectrapportage heeft uitgewezen dat deze website zeer goed is bevallen en tot een significante gedragsverandering heeft geleid bij de doelgroep. Meer dan honderdduizend mensen bezochten deze eenvoudige website. Dit doorslaande succes was een reden om te kijken of dit succes ook te vertalen is naar een eenvoudige variant van de stemhulp. Na de uitleg en het oefenen is een eenvoudige stemhulp de missing link naar het in de praktijk brengen van alle opgedane kennis.

Stemmen is niet alleen praktisch maar ook qua taalgebruik een hele opgave voor mensen die een zetje kunnen gebruiken.

Toegankelijker stemproces

Stemmen is voor veel mensen te ingewikkeld. Het proces is voor hun talig, administratief uitdagend, te onvoorspelbaar en er moeten een aantal lastige keuzes gemaakt worden. Angst voor het onbekende speelt dus een grote rol. Een zoveelste faalervaring ligt op de loer. Beter is het dan om dit evenement te vermijden. Het niet kunnen stemmen is echter wezenlijk iets anders dan niet willen stemmen uit onvrede of gebrek aan zingeving. Als je doorvraagt, blijken bijna alle niet-kunners graag te willen stemmen.

Ze weten alleen niet hoe en waarop. Uit diverse proeven die Leer Zelf Online gedaan heeft, blijkt dit met enkele eenvoudige ingrepen meestal verholpen te kunnen worden. Angst kan worden gereduceerd door het proces uit te leggen en voorspelbaar te maken en door online oefening aan te bieden. Thuis kan je je veilig voorbereiden op wat gaat komen. Alleen de laatste fase in het proces – het vinden van de juiste partij die bij je past – is nog een hobbel.

De terugkerende vraag naar een toegankelijker stemproces vanuit deze groep kwetsbare mensen en hun begeleiders sluit naadloos aan bij de maatschappelijke discussie rond het ondersteunen van mensen bij de gang naar de stembus. Een speciaal voor hun aangepaste stemhulp hoort daar min of meer verplicht bij.

De belangrijkste bijdrage van zo'n stemhulp is dat die de kwetsbare kiezers informeert over waarvoor de partijen inhoudelijk staan. Dat is bij elke verkiezing van belang. Het online reageren op stellingen is een toegankelijke manier om ook deze kiezers bij de politiek te betrekken. Het is voor hun makkelijker dan verkiezingsprogramma's opzoeken of debatten te bezoeken. Uit onderzoek blijkt dat het invullen van een stemhulp de kans dat iemand gaat stemmen aanzienlijk verhoogt.

Ervaringsdeskundige Leonardo van Leer Zelf Online test de stemhulp

Ervaringsdeskundige Leonardo van Leer Zelf Online test de toegankelijke stemhulp van KiesKompas.

Toegankelijke stemhulp van Steffie

Na het uitleggen en het oefenen van het stemproces is het een logische vervolgstap dat ook hulp bij het bepalen welke politieke partij aansluit bij iemands voorkeur, voor deze groep mensen binnen handbereik komt te liggen. De stemhulp van Steffie is hiervoor de aangewezen applicatie. Deze wordt in eigen beheer ontwikkeld en wordt door Steffie voorzien van eenvoudig taalgebruik. Zo kunnen mensen met een verstandelijke beperking en andere mensen die een zetje kunnen gebruiken, geholpen worden bij het kiezen van een politieke partij die het beste bij hun past.

Een voorbeeld van Steffie als extra uitleg op de stemhulp van Kieskompas.

Het uitgangspunt is dat we een laag met hertaalde informatie toevoegen aan de bestaande stemhulp. Ook toetsen we per gemeente alle stellingen met testpanels met mensen met een verstandelijke beperking en of lage taalvaardigheden. De stemhulp van Steffie is eenvoudig oproepbaar en verklaart op hoofdlijnen moeilijke termen en begrippen uit de getoonde stellingen.